Mowa odgrywa niezwykle ważną rolę w życia człowieka, gdyż warunkuje jego rozwój poznawczy, społeczny i emocjonalny.
Kompetencje językowe i komunikacyjne mowy kształtują się w sprzyjających warunkach, natomiast braki w tym zakresie powodują izolację człowieka i nieprawidłowy rozwój umysłowy.
Znajomość mowy dziecka mierzymy na podstawie stosowanych przez nie zestawów pojedynczych dźwięków i ich kombinacji z przyjętą normą. Ocenie podlega także ton i barwa głosu, intonacja i tempo.
Jakie są etapy rozwoju mowy?
Mowa pojawia się u dzieci w różnym czasie, co wynika z indywidualnego tempa rozwoju każdego dziecka, a także warunków środowiskowych. Przyjmuje się pomimo tego, że w okresie od 12 do 20 miesiąca życia powinno ono wymawiać pierwsze słowa. Rozwój mowy u dziecka możemy podzielić na cztery okresy, które obejmują czas do 7 roku życia. Są to:
- Okres melodii, trwający od urodzenia do końca pierwszego roku życia, kiedy dziecko komunikuje się za pomocą krzyku, sygnalizującego jego potrzeby. Reaguje na melodię głosu, krzyk i podniesiony głos płaczem, natomiast uśmiechem na pieszczotliwy, cichy i spokojny sposób mówienia. Między pierwszym a trzecim miesiącem życia pojawia się głużenie, które jest pierwszą fazą rozwoju mowy u niemowlęcia.
W dziesiątym miesiącu życia występują echolalie, czyli powtarzanie dźwięków przez malucha, co jest zjawiskiem naturalnym. Jeśli dziecko starsze powtarza zasłyszane zdania lub słowa bez związku z sytuacją, w jakiej się znajduje, może to oznaczać autyzm, schizofrenię, zespół Tourette’a, bądź udar mózgu. Maluch rozumie kierowane do niego zdania około 12 miesiąca życia, reaguje na swoje imię, pojawiają się także pojedyncze wyrazy wypowiadane ze zrozumieniem.
- Okres wyrazu, trwający od pierwszego roku życia do ukończenia 2 lat. Dziecko rozumie już wiele słów i zdań. Wypowiada onomatopeje takie jak: mu, miau, hau–hau, a także wyrazy takie jak mama, tata, am. Charakterystyczne jest upraszczanie wyrazów poprzez wymawianie ich części, na przykład zamiast daj mówi da. Dziecko wypowiada samogłoski: a, e, u, i niektóre spółgłoski. Około 14 lub 15 miesiąca życia maluch wypowiada coraz więcej wyrazów.
- Okres zdania trwa od 2 do 3 roku życia. Dziecko zaczyna budować zdania, na początku proste jedno- lub dwuwyrazowe, następnie coraz dłuższe. Obok twierdzących dziecko coraz częściej stosuje wypowiedzenia rozkazujące i pytające. Pojawiają się w wypowiedziach błędy w stosowaniu przypadków. Wymawia większość spółgłosek i samogłosek, również nosowych takich jak: ą, ę. Zastępuje już głoski miękkie ś, ź, ć, dź, twardymi s, z, c, dz. W wypowiedziach jego jest więcej rzeczowników, a czasowniki występują w formie bezokolicznika.
- Okres swoistej mowy dziecięcej trwa od 3 do 6 roku życia. W tym okresie następuje systematyczny rozwój mowy, maluch bogaci słownictwo, tworzy doskonalsze zdania. Coraz rzadziej pojawiają się błędy i zniekształcenia. Dziecko tworzy neologizmy.
Trzyletni maluch wymawia już wszystkie samogłoski, również ustne i nosowe oraz spółgłoski, zmiękcza głoski s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż na głoski ś, ź, ć, dź. Cztero- i pięcioletnie dziecko potrafi wysłuchać bajki, rozumie jej treść, gdyż odpowiada na pytania z nią związane, opowiada prostą historię, wykonuje polecenia, zadaje wiele pytań.
Buduje także zdania złożone, choć mogą w nich pojawić się błędy gramatyczne, głoskuje, rozróżnia sylaby w wyrazie. Wymawia najtrudniejsze głoski czyli: sz, ż, cz, dż, r.
Kiedy należy udać się z dzieckiem do logopedy?
Istotną kwestią przy ocenie poziomu rozwoju mowy dziecka jest pamiętanie o tym, że każdy maluch rozwija się indywidualnie. Poza tym nie należy zapominać o ogromnym wpływie na mowę nie tylko rozwoju psychofizycznego malucha, ale również środowiska.
Niewielkie opóźnienia nie przekraczające sześciu miesięcy nie powinny budzić szczególnego niepokoju rodziców. Jeśli natomiast przekraczają one okres sześciu miesięcy, to jest to powód do konsultacji logopedycznej. Pomoc specjalisty jest niezbędna w przypadku jąkania się dziecka.
Kolejnym powodem jest fakt, że dziecko przez długi czas nie mówi. Przyczyną takiej sytuacji mogą być wady w budowie anatomicznej aparatu mowy, a także uszkodzenie ośrodków nerwowych w mózgu, odpowiadających za jej rozwój.
Następnym czynnikiem skłaniającym nas do wizyty u logopedy są problemy ze słuchem, rozpoznawane przez rodziców w sytuacji braku reakcji malucha na różne dźwięki, co może być związane z częstymi infekcjami i chorobami.
Specjalista powinien przebadać malucha, który nie wymawia głosek zgodnie z wyróżnionymi etapami rozwoju mowy, mówi niezrozumiale, zniekształca wyrazy, mówi zbyt szybko lub za wolno, również bez melodii, wypowiedzi są nielogiczne, nie rozumie poleceń, ma zbyt ubogi zasób słów, nieprawidłowo stosuje formy gramatyczne. Nieprawidłowy zgryz może utrudniać rozwój mowy u dziecka, dlatego warto w celach profilaktycznych skonsultować dziecko u specjalisty.
Miejscem, do którego można udać się na wizytę w poradni logopedycznej jest przychodnia specjalistyczna w Jeleniej Górze, gdzie na podstawie skierowania od lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub innego, a także odpłatnie można zasięgnąć porady logopedy.